مطالعه موردی به‌کارگیری شاخص فقر آبی درمقیاس - دانلود رایگان
دانلود رایگان تاکنون شاخص ها و مدلهای متعددی برای سنجش وضعیت آب کشورها به کار گرفته شده است از جمله می‌توان به شاخص فالکن[1]، شاخص تنش آب هیدرولوژی[2]، شاخص کمبود آب
دانلود رایگان
| مطالعه موردی به‌کارگیری شاخص فقر آبی درمقیاس محلی در خصوص حوضه آبریز زهره وجراحی...
فهرست اشکال فصل اول کليات طرح تاکنون شاخص ها و مدلهای متعددی برای سنجش وضعیت آب کشورها به کار گرفته شده است از جمله می توان به شاخص فالکن[1] ، شاخص تنش آب هیدرولوژی[2]، شاخص کمبود آب اجتماعی[3] و شاخص فقر آبی ((WPI اشاره کرد.هدف از استفاده این شاخصها،سنجش میزان پایداری بخش آب است. هر چند شاخصهای فوق از هدف یکسانی برخوردارند، اما نگرش آنها در ارزیابی متفاوت است.از این، شاخص ها می توان برای آگاه سازی قشر وسیع تری از جامعه در رابطه با پیشرفت وضعیت پایداری استفاده کرد. مسایل مربوط به یکپارچه شدن مدیریت منابع آب که شامل منابع آب و تقاضا، کاهش فقر و افزایش توان امرار معاش، استفاده از زمین های کشاورزی، و مسایل مربوط به محیط زیست مانند فرسایش و حفظ جنگل ها می شود مواردی ضروری هستند که می توانند به عنوان پایه ای برای توسعه برنامه های بهبود منابع آب مورد استفاده قرار گیرند و چگونگی تاثیر این مسایل برای نسل حال حاضر و آینده را توضیح دهند(Jakeman et al.2005). برای رسیدگی مسایل پیچیده و مبهم مربوط به آب احتساب محیط زیست معیارهای اجتماعی و اقتصادی حیاتی هستند. (Loucks And Gladwell, 1999) . ازاین رو در این تحیق WPI که ابزاری برای ارزیابی یکپارچه از استرس و کمبود آب ارتباط برآوردهای فیزیکی دسترسی به آب با متغییرهای اجتماعی و اقتصادی است بررسی شده است. در فصل اول کلیات طرح شامل معرفی منطقه موردمطالعه اهداف واهمیت وضرورت تحقیق توضیح داده شده است. در فصل دوم به مطالعات نظری و پیشینه انواع شاخص ها وشاخص فقر آبی پرداخته شده است در فصل سوم متدولوژی وشاخص فقر آبی به همراه جداول آن در حوضه مورد مطالعه آورده شده است. در فصل چهارم معرفی نرم افزار Arc GIS و محدوده بندی با استفاده ازاین نرم افزار توضیح داده شده است. در فصل پنجم نتایج حاصل از بررسی های انجام شده با شاخص فقر آبی در حوضه مورد مطالعه مورد بررسی قرار گرفته ودر انتها جمع بندی نتایج بدست آمده و پیشنهاداتی برای ادامه تحقیق آورده شده است. 1-2-اهداف تحقیق هدف نهایی از انجام این پژوهش بررسی و ارزیابی بخش آب حوضه آبریز زهره جهت نقاط ضعف و قوت آن است. دستاوردهای حاصل از این تحقیق نیز عبارتاند از: ارائه ساختاری ثابت به منظور ارزیابی مستمر در بخش آب، نظارت پیوسته بر عملکرد و کنترل نقاط ضعف و قوت آن؛ بررسی وضعیت کنونی بخش آب حوضه زهره از جنبههای مختلف در برابر با عملکرد گذشته این بخش، همچنین مقایسه آن با وضعیت عملکردی بخش آب در سایر حوضه های مشابه است. - شناسایی پتانسیلهای توسعه حوضه زهره از منظر منابعآب 1-3-اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش آن مقایسه نحوه مدیریت منابع آب درکشور با استاندارهای جهانی نشان می دهد که مدیریت منابع و ذخایرآب کشورکه کالایی استراتژیک محسوب می شود، بسیار ضعیف است. طبق آمارهای وزارت نیرو درکشوراز130میلیارد مترمکعب پتانسیل سالانه آب تجدید شونده 92 درصد دربخش کشاورزی، 6 درصد در بخش شرب شهری و روستایی و تنها 2 درصد دربخش صنعت مصرف می شود درشرایطی که طبق میانگین جهانی سهم کشاورزی از پتانسیل منابع آب تجدید شونده 70 درصد، سهم مصرف 8 درصد و سهم صنعت 22 درصد است. از جمله دلایل پیامدهای نامطلوب در بخش آب پدیده های طبیعی خشکسالی محدودیت ذاتی منابع آب، زمینه را برای بروز خشکسالی های شدِِِید شدید در بخش هایی از کشور بیشتر کرده است. خشکسالی پدیده ای غیرطبیعی نیست، اما ابعاد و اثرات تخریبی آن به نسبت شدت و موقعیت جغرافیایی متفاوت است. کشور ما یک دوره خشکسالی اقلیمی دارد که غالباً در دوره های ۱۰ و ۳۰ ساله اتقاق می افتد و جلوگیری از آن در دست ما نیست، اما باید با پیامدهای خشکسالی مقابله نمود. مقابله با پیامدهای خشکسالی زمانی موفق است که با پیش بینی و برنامه ریزی دوره های خشکسالی و ایجاد ظرفیت های لازم ، هم در بعد تأمین و هم در بعد مصرف با روشی پایدار به عبور از دوره خشکسالی نایل آئیم. ▪ متقاضیان بعد از محدودیت ذاتی منابع آب که چالش عظیمی است، مصرف کنندگان نیز چالش بزرگتری را به وجود می آورند. کمیت و کیفیت مصرف، رقابت در مصرف، عدم تعادل در شیوه های استفاده و صدمه ای که از این حیث به منابع آب و نهایتاً محیط زیست وارد می آید، نیاز به برنامه ریزی و مدیریت اصولی در کاهش تبعات و اثرات آن دارد. از جمله مصرف کنندگان مهم، بخش کشاورزی است که در سال ۱۳۸۰ نیاز آبی خود را به ممِِِیزان ۴۶ در صد از آب های سطحی و ۵۴ در صد از آب های زیرزمینی تأمین كرده است. ▪ کاهش کیفیت منابع آب منابع آب در اثر بهره برداری و استفاده بی رویه همواره در معرض آلودگی و یا کاهش کیفیت بوده است. مصرف روبه رشد در تمامی عرصه های مصرف اعم از شرب، صنعت، خدمات و کشاورزی پیامدهای تغییر و کاهش کیفیت را به دنبال دارند. در حال حاضر حدود ۲۹ میلیاردمترمکعب از پساب های کشاورزی ، شهری و صنعتی کنترل نشده وجود دارد که خطر بالقوه ای برای کاهش کیفیت منابع آب است و پیش بینی می شود این روند در سال ۱۴۰۰ به حدود ۴۰ میلیارد مترمکعب برسد. تبعات کاهش کیفیت و آلودگی منابع آب باعث شیوع بیماری های مختلف است. بنابراین به منظور بهبود و ارتقاء عملکرد بخش آب کشور و استفاده بهینه از منابع آب موجود، باید عملکرد این صنعت بطور مستمر ارزیابی شده و نقاط قوت و ضعف آن مشخص شود تا در صورت لزوم اقدامات لازم در جهت افزایش کارایی عملکرد آن انجام شود. 1-4- سوالات و فرضیه های تحقیق سوالات تحقیق - در حوضه آبریز کمتر توسعه یافته مانند حوضه آبریز زهره چگونه می توان وضعیت بخش آب را از جنبه های مختلف مانند منابع، مصارف، دسترسی، ظرفیت و محیط زیست ارزیابی کرد؟ - برای سنجش عملکرد سیستم اینگونه حوضهها چگونه شاخصهای ارزیابی را می توان تجمیع کرد؟ فرضیه تحقیق شاخص فقر آبی ار پنج محور اصلی تشکیل شده است. این محورها عبارتند از: منابع، دسترسی، ظرفیت، مصرف، محیط زیست. در محور منابع، معمولا منابع آب داخلی و خارجی یعنی آب های ورودی به داخل منطقه در نظر گرفته می شود. دراین تحقیق، بارندگی به عنوان آب های داخلی و آب های ورودی از حوضه های مجاور به زیر حوضه بعنوان آب های خارجی در نظر گرفته می شود. حجم آب های زیر زمینی نیز از دیگر پارامترهای مهم به شمار می آید. در محور دسترسی سه زیر معیار در نظر گرفته می شود. که شامل آب آشامیدنی بهداشتی، فاضلاب بهداشتی و زمین های قابل کشت می شود. پارامترهای مذکور از طریق آمار و اطلاعات موجود قابل محاسبه است. برای محور ظرفیت، که نقش توسعه انسانی در آن بسیار پر رنگ است، معیارهای سرانه ذخیره آب و سرانه زمینهای کشاورزی مدرن باید محاسبه گردد. محاسبه سرانه ذخیره آب، حجم مخازن احداثی در زیر حوضه در نظر گرفته می شود. البته حجم آب دریاچه ها نیز می تواند در نظر گرفته شود. مساحت زمینهای کشاورزی و استفاده از سیستم کشاورزی مدرن نیز از دیگر معیارهای این محور به حساب می آیند. در مفهوم ظرفیت بمعنای وجود زیر ساختها جهت بهره برداری از منابع آب منطقه، اهمیت ویژه ای دارد. در بخش مصرف نیز معیار آب شرب، بهداشت، صنعت و کشاورزی در نظر گرفته شده است. و در هر مورد باید سرانه آب مربوطه محاسبه گردد. درخصوص محور محیط زیست شاخص پایداری محیط زیست، معیار اصلی است و برای محاسبه آن، شاخص کیفیت، شاخص های کیفیت، تنش آبی و تنوع زیست محیطی، ملاک قرار می گیرد. 1-5- قلمرو تحقیق حوضه آبریز رودخانه های جراحی-زهره در دامنه های جنوبی زاگرس میانی واقع شده واز دو زیر حوضه مستقل و جدا از یکدیگر که در مجاورت هم واقع شده اند تشکیل شده گردیده وبه دلیل شباهت هایی که به هم دارند در قالب یک واحد دیده شده است قسمت غربی حوضه در استان خوزستان قسمت میانی در استان های خوزستان و کهکیلویه وبویر احمد و قسمت شرقی در استان فارس واقع شده است در تقسیم بندی های دفتر مطالعات پایه منابع آب حوضه آبریز جراحی زهره چهارمین حوضه ازحوضه دوم مطالعاتی (خلیج فارس) بوده وبا کد 24 مشخص است. 3مجموع مساحت این حوضه 40788 کیلومتر مربع است که18644 کیلومتر مربع آن یا معادل 7/45درصد آن را مناطق کوهستانی و 22144 کیلومتر مربع معادل 3/54 درصد آن را دشت و کوهپایه تشکیل می دهد. شهرهای بهبهان، شادگان، رامشیر، رامهرمز، هفتگل، باغ ملک، اردکان فارس، نور آباد ممسنی، دوگنبدان هندیجان ودهدشت در این حوضه قرار دارند. این حوضه آبریز با 40788 کیلومتر مربع مساحت یکی از حوضه های آبریز درجه دو سی گانه کشور را تشکیل می دهد که بخش هایی از استان های فارس، خوزستان وکهکیلویه و بویر احمد را در بر می گیرد. حوضه آبریز مورد مطالعه، با توجه به آبریز رودخانه های موجود در آن و ویژگی های هیدروژئولوژیکی به 24 محدوده مطالعاتی به نام های شادگان، رامهرمز، دالون-میداوود، و باغ ملک ، صیدون، جایزان، بهبهان ، تخت دراز، هندیجان، زیدون، لیشتر ، دو گنبدان-چهاربیشه ، خیر آباد ، سرپری، دهدشت، شاه بهرام، امام زاده جعفر، دشت رستم، باشت، نور آباد ممسنی، فهلیان، سرانجیلک، کودیان-سرکاه و اردکان -چشمه سفید تقسیم شده است. بزرگترین محدوده مطالعاتی به نام" شادگان" دارای وسعتی معادل 13328 کیلومتر مربع بوده که 5954 کیلومتر مربع آنرادشت آبرفتی تشکیل می دهد کوچکترین محدوده مطالعاتی با 275 کیلومتر مربع" دو گنبدان -چهار بیشه" نام دارد که 29 کیلومتر مربع آن دشت آبرفتی می باشد. وسعت دشت های آبرفتی حوضه آبریز رودخانه زهره - جراحی حدود 11991 کیلومتر مربع است که حدود 29 درصد کل حوضه آبریز بوده و ارتفاعات مشرف بر آن 28797 کیلومتر مربع یعنی حدود 71 درصد از مساحت حوضه آبریز را به خود اختصاص می دهند. شمال و بخش مرکزی این حوضه را با توجه به در نظر گرفتن گسترش ارتفاعات زاگرس می توان یک ناحیه کوهستانی و دنباله جنوبی آن را که در صفحه خوزستان قرار گرفته است می توان ناحیه دشتی محسوب نمود. محورهای اصلی ارتباطی شامل محور جنوبی حوضه زهره-جراحی، نورآباد –دوگنبدان، دو گنبدان- بهبهان، بهبهان –آغاجاری و آغاجاری – امیدیه محور جنوب شرقی حوضه، حوضه سپیدان- نورآباد محورجنوب غربی حوضه، امیدیه – بند ماهشهر و بندر ماهشهر- شادگان محور غربی حوضه، امیدیه- رامشیر ومحور شمالی آن رامهرمز- هفتگل می باشد که به صورت جاده با یکدیگر ارتباط دارند. از اهواز تا بندر امام خمینی و از بندر ماهشهر تا امیدیه می توان از طریق ریل های راه آهن تردد نمود. حوضه آبریز جراحی- زهره شامل دو رودخانه اصلی جراحی و زهره می باشد. رودخانه جراحی خود از تلفیق دو رودخانه مارون و رامهرمزو رودخانه زهره از بهم پیوستن رود خانه های فهلیان و خیر آباد بوجود آمده اند. مساحت حوضه آبریز رودخانه زهره تا ایستگاه دهملا واقع در انتهای حوضه 52/13163 کیلومتر مربع بوده که این ایستگاه در موقعیت 59 40 49 طول شرقی و 29 30 30 عرض شمالی و متوسط آبدهی سالانه رودخانه تا محل این ایستگاه43/91 متر مکعب در ثانیه می باشد. حوضه آبریز زهره و جراحی از نظر منابع آبی و از جمله چشمه های پر آبی که از مخازن کارستی سر چشمه می گیرند، یکی از مهمترین حوضه های آبریز کشور به شمار می رود. فراوانی ریزش ها جوی به ویژه در سر شاخه های این حوضه پتانسیل قابل توجهی از منابع آب سطحی و زیر زمینی را ایجاد نموده است. چشمه های مهمی در این حوضه ظاهر می شوند که نشان دهنده پتانسیل قابل توجه منابع آب کارستی در این منطقه کشور است. در حوضه زهره و جراحی تعدادی از محدوده های مطالعاتی تحت پوشش شرکت های آب منطقه ای فارس، کهکیلویه بویر احمد و سازمان آب و برق خوزستان قرار گرفته است. دشت های آبرفتی این حوضه عمدتاً در ناودیس ها تشکیل شده و اما با وسعت ایجاد شده است نحوه گسترش دشت های آبرفتی در جلگه خوزستان با زاگرس مرتفع و چین خورده متفاوت است. در جلگه خوزستان پهنه های آبرفتی گستردگی بیشتری در مقایسه با دشت های زاگرس مرتفع و چین خورده دارند .ضخامت آبرفت در دشت های وسیع جلگه خوزستان نیز بیش از دشت های واقع در ارتفاعات است . بدین ترتیب با توجه به گسترش و ضخامت رسوبات ناپیوسته و وضعیت تغذیه، آبخوان های آبرفتی با توان آبدهی متفاوت به وجود آمده اند. وسعت دشت ها در محدوده های مطالعاتی واقع در استان خوزستان بیش از سایر نقاط حوضه بوده و به حدود 12000 کیلومتر مربع می رسد. گسترده ترین دشت آبرفتی با مساحت 5954 کیلومتر مربع در محدوده مطالعاتی شادگان واقع شده است. وسیع ترین آبخوان آبرفتی نیز در همین محدوده شکل گرفته است. ضخامت آبخوان، در محدوده های مختلف ودر قسمت های مخلف هر محدوده متفاوت است. نواحی مخروط افکنه ای و قسمت های مرکزی دشت های آبرفتی بیشترین ضخامت را دارا بوده و به طرف حواشی دشت ها از ضخامت آنها کاسته می شود. در مناطق شمالی این حوضه سنگ های کربناته نقش مهمی در تشکیل مخازن آب زیر زمینی دارند. محدوده های مطالعاتی واقع در بخش شمالی و مرکزی حوضه آبریز از دیدگاه منابع آب سازند سخت نسبت به سایر محدوده های مطالعاتی حائز اهمیت بیشتری می باشند و مهمترین منابع آب سازندهای سخت حوضه در این محدوده ها واقع شده اند. در محدوده مطالعاتی زهره – جراحی ، دو دریاچه مصنوعی مربوط به سد کوثر و سد مارون مجموعاً به وسعت 2/40 کیلومتر مربع وجود دارد. همچنین در این حوضه 334 حلقه چاه مشاهده ای وجود دارد. بیشترین تعداد چاه مشاهده ای با 89 حلقه در محدوده مطالعاتی رامهرمز قرار دارد. آبخوان دشت رامهرمز از نوع آزاد و تحت فشار بوده و چاه های مشاهده ای در این دو آبخوان ایجاد شده اند. محدوده های مطالعاتی دهدشت ، بهبهان زیدون و جایزان که دارای آبخوان آزاد و تحت فشار می باشند ، به ترتیب با 39 25 22 و22 حلقه چاه مشاهده ای در مرتبه های بعدی قرار دارند. سپس آبخوان های امام زاده جعفر ونورآباد با 21 و19 حلقه چاه مشاهده ای در جایگاه بعدی قرار می گیرند. آبخوان این دو دشت از نوع آزاد می باشد. کمترین چاه های مشاهده ای با 1 حلقه مربوط به محدوده مطالعاتی خیر آباد است [1] Mark 2HWSI دریافت فایل جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید |